Lees dit boek! 'How emotions are made'

Ik heb de afgelopen dagen het boek How Emotions Are Made van Lisa Feldman Barrett gelezen, samen met haar andere boek Seven And A Half Lessons About The Brain. Het boek is een belangrijke basis voor mijn IBASHO-model, dat ik heb ontwikkeld om in 4 stappen te ontdekken wat jouw lichaam, zintuigen en brein nodig hebben in een leefruimte.

Lisa Feldman Barrett

Lisa Feldman Barrett is een Canadees-Amerikaanse neurowetenschapper en professor in de psychologie. Ze heeft vele publicaties en onderscheidingen op haar naam staan. Het meest bekend is haar werk over hoe emoties geconstrueerd worden in ons brein. Mijn interesse gaat niet alleen uit naar haar theorie over emoties, maar ook naar haar onderliggende uitleg over de werking van het brein. Een laagje dieper dan emoties speelt namelijk al een basisgevoel in ons lichaam mee: affect.

Wat is affect?

Affect voel je altijd. Het is een basisgevoel, nog geen emotie. Het ligt ergens op de dimensies plezierig-onplezierig en hoog-laag energieniveau (of ‘arousal’, zoals het in het Engels wordt genoemd). 

Dat affect ontstaat niet zomaar. Het is volgens Feldman Barrett een resultaat van het brein dat voorspellingen maakt en signalen uit het lichaam interpreteert. Een soort samenvatting van alle informatie die je krijgt via één van je zintuigensystemen: het interoceptieve systeem. 

Het interoceptieve systeem

Dit zintuig is wat minder bekend dan bijvoorbeeld horen en zien, maar super belangrijk voor je lichaam. Via dit systeem ontvangt je brein namelijk informatie over alles wat er in je lichaam gebeurt. Van je hartslag tot je bloeddruk, je hormoonniveaus en bloedsuikerspiegel, tot of je moet plassen en of je het koud of warm hebt.

Wij zijn als mensen niet gebouwd op het individueel ervaren van wat er in elk orgaan gebeurt. Heb je bijvoorbeeld ooit gevoeld dat je nieren bezig waren met je bloed zuiveren? Daarom vat dit systeem de toestand van je lichaam samen als affect. Hierdoor kan het gebeuren dat je chagrijnig wordt als je honger hebt. Of je ellendig voelt omdat je eigenlijk koude voeten hebt.

Affect en ibasho

Interessante informatie, toch? Als je serieus bent in het ontwerpen van je eigen ibasho, een plek waar je echt jezelf kunt zijn en je helemaal op je gemak voelt, dan is het een logische stap om te kijken hoe we dat affect in ons lichaam positief kunnen beïnvloeden.

Nu denk je misschien: simpel genoeg. Je zorgt dat je voldoende gevoed bent, dat de temperatuur in orde is, en je lichaam geeft het signaal ‘alles oke’ aan je brein. Een positief affect, alles in orde.

Maar zo simpel is het niet. Dat affect wordt weliswaar gebaseerd op de signalen uit je lichaam. Maar wat je lichaam doet, hangt van veel meer af dan of je goed gegeten hebt of niet. Je brein doet oneindig veel meer.

Je brein voorspelt

Het belangrijkste doel van je brein is jou in leven houden. En dus gebruikt je brein alle informatie uit eerdere ervaringen, je lichaam én je omgeving om voorspellingen te doen. Is het hier veilig? Wat gaat er zo gebeuren? Moet ik in actie komen, alert blijven, mijzelf verstoppen of in de aanval gaan? Op basis van die voorspellingen gaat je brein razendsnel je ‘body budget’ verdelen. Ook dit is een term van Feldman-Barrett, waarmee ze energie, bloedsuiker, bloedtoevoer, spierspanning en alle andere zaken bedoelt die nodig zijn om je basisfuncties in balans te houden.

En bij dat voorspellen wacht je brein niet af of de voorspelling klopt. Nee, in je lichaam wordt direct van alles in stelling gebracht om op de juiste manier te kunnen reageren.

Een voorbeeld

Misschien heb je het weleens meegemaakt: je loopt ‘s nachts door de woonkamer en plotseling zie je je eigen weerspiegeling in het raam. Voordat je beseft dat je het gewoon zelf bent, heeft je lichaam al de nodige actie ondernomen: de adrenaline pompt door je lijf, je spieren zijn gespannen en je hart slaat drie keer zo snel. Zelf voel ik in dit soort situaties zelfs mijn oksels prikken omdat er stante pede zweet ontstaat. 

Wat is er gebeurd? Je brein voorspelde op basis van eerdere ervaringen waarschijnlijk al dat je in het donker meer op je hoede moet zijn. Verhalen over inbrekers, enge films of dingen die je zelf in het donker hebt meegemaakt spelen daarbij mee. Zodra jij je weerspiegeling waarnam voorspelde je brein: gevaar! Het stuurde je lichaam aan om je voor te bereiden op een aanval of een vlucht, door je hartslag te verhogen, adrenaline aan te maken en je spieren aan te spannen.

Maar wat als de voorspelling niet klopt? Je brein gebruikt de input die via je zintuigen binnenkomt om voorspellingen bij te sturen. Zo kalmeert je lichaam weer (na een tijdje) als de visuele input van jouw weerspiegeling volledig is verwerkt en je begrijpt dat je het zelf bent en niet een gevaarlijke inbreker. 

Ontwerpen van een leefruimte

Even terug naar het ontwerpen van een leefruimte. In mijn model staat je lichaam en je brein centraal, en focussen we ons op affect: het basisgevoel in je lichaam dat aangeeft of je je prettig voelt of niet. Het doel is om de ruimte zo te ontwerpen dat je affect positief wordt beïnvloed, zodat je brein uiteindelijk positieve emoties construeert zoals kalmte, geluk en je thuisvoelen.

In een ibasho wil je dus affect opwekken dat comfort, veiligheid en ontspanning ondersteunt. Dat betekent een plezierig gevoel, laag tot gematigd arousal en balans in je body budget. Dit basisgevoel maakt het makkelijker voor je brein om later emoties als tevredenheid, ontspanning of geluk te construeren.

Hoe pakken we dit aan? Mijn IBASHO-model bevat vier pijlers die je daarbij helpen. De pijlers sluiten aan bij bestaande theorieën over veiligheid, healing environments en interieurontwerp. 

Een volgende keer vertel ik hoe het model precies in elkaar zit!